Start NaukaInterpretacja Co zmienia art. 37a k.k.?

Co zmienia art. 37a k.k.?

przez Dogmaty Karnisty

W ramach wielkiej nowelizacji Kodeksu karnego, która weszła w życie 1 lipca 2015 r. (zob. Dz.U. 2015, poz. 396), do ustawy karnej został wprowadzony nowy art. 37a k.k.: „Jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art. 34 § 1a pkt 1, 2 lub 4”.

Pół roku temu zastanawiałem się, czy przepis ten jest specyficzną dyrektywą wymiaru kary, czy też pełni znacznie ważniejszą funkcję, bo określa, w jaki sposób w ogóle jest ustalane ustawowe zagrożenie karą (zob. wpis z 15 kwietnia 2015). Wątpliwości nie rozstrzygnął projektodawca przepisu, który stwierdził, że art. 37a k.k. ma do odegrania dwie role: jest jednocześnie dyrektywą wymiaru kary i modyfikatorem sankcji, co jest stwierdzeniem wewnętrznie sprzecznym (zob. uzasadnienie rządowego projektu z 15 maja 2014, s. 13). W najnowszej literaturze formułowany jest pogląd, że przepis ten nie zmienia granic ustawowego zagrożenia karą (zob. bez uzasadnienia: M. Mozgawa, w: Kodeks karny. Komentarz, red. M. Mozgawa, Warszawa 2015, s. 122). Inni autorzy twierdzą, że art. 37a k.k. jest modyfikatorem sankcji (zob. ze szczegółowym uzasadnieniem: J. Majewski, Kodeks karny. Komentarz do zmian 2015, Warszawa 2015, s. 85-86). Kwestia jest więc sporna.

Twierdziłem i twierdzę, że art. 37a k.k. zawiera informację o ustawowym zagrożeniu karą, wprowadzając kary wolnościowe (grzywnę i ograniczenie wolności) do sankcji opisanej w sposób niekompletny w przepisie typizującym dany czyn zabroniony. Ustawowe zagrożenie karą za popełnienie niektórych występków odczytujemy więc z przepisu typizującego oraz z przednawiasowego art. 37a k.k. Miałem okazję napisać o tym w komentarzu do nowelizacji, który ukazał się na początku lata tego roku (zob. Ustawowe zagrożenie karą i sądowy wymiar kary, w: Nowelizacja prawa karnego 2015. Komentarz, red. W. Wróbel, Kraków 2015, s. 286 i n.).

Argumentując za twierdzeniem, że art. 37a k.k. dookreśla ustawowe zagrożenie karą, można posłużyć się dowodem nie wprost, przyjmując na moment, że art. 37a k.k. nie jest modyfikatorem sankcji, lecz pełni funkcję specyficznej dyrektywy wymiaru kary. Do jakich konsekwencji prowadzi to założenie?

1.

Po pierwsze, w wypadku popełnienia przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (np. kradzieży z art. 278 § 1 k.k.), wymierzenie maksymalnie dolegliwej w obowiązującym prawie kary ograniczenia wolności, polegającej na orzeczeniu łącznie wszystkich możliwych postaci tej kary (art. 34 § 1b k.k.), musiałoby polegać na nadzwyczajnym złagodzeniu kary (art. 60 § 6 pkt 4 k.k.). Art. 37a k.k. nie daje bowiem możliwości orzeczenia wszystkich możliwych wariantów tej kary – w grę wchodzą formy ograniczenia wolności wskazane w art. 34 § 1a pkt 1, 2 lub 4 k.k., ale nie wchodzą formy wskazane w art. 34 § 1a pkt 3 k.k., np. nie da się orzec terapii uzależnień, wyjątkowo dolegliwej w wypadku alkoholika czy narkomana. Jednocześnie, zgodnie z dyrektywą pierwszeństwa kar wolnościowych (art. 58 § 1 k.k.), sąd powinien stosować w pierwszej kolejności kary przewidziane w art. 37a k.k., czyli grzywnę albo ograniczenie wolności.

A zatem, jeśli sąd chce potraktować sprawcę surowej i połączyć wszystkie dopuszczalne warianty kary ograniczenia wolności, musi najpierw karę nadzwyczajnie złagodzić. Konsekwencja tego jest taka, że w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary jest możliwe wymierzenie surowszej kary niż w ramach priorytetowego wymiaru kary, co prowadzi do wewnętrznej sprzeczności w strukturze zwyczajnego i nadzwyczajnie złagodzonego wymiaru kary.

Problem nie istnieje, gdy uznamy art. 37a k.k. za modyfikator sankcji. Wówczas w ramach zwyczajnego wymiaru kary można orzec grzywnę, ograniczenie wolności albo pozbawienie wolności, natomiast nadzwyczajne złagodzenie kary nie może prowadzić do orzeczenia surowszej kary ograniczenia wolności, tylko polega na odstąpieniu od wymierzenia kary (art. 60 § 7 k.k.).

2.

Po drugie, za czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 ustawa każe orzekać grzywnę albo ograniczenie wolności w ramach zwyczajnego, a wręcz priorytetowego wymiaru kary (art. 58 § 1 k.k.), a jednocześnie ustawa stanowi, że grzywna i ograniczenie wolności to kary przewidziane dla nadzwyczajnego złagodzenia tego typu sankcji (art. 60 § 6 pkt 4 k.k.). Sprzeczność polega na tym, że ustawa karna jednocześnie uznaje te same kary za priorytetowy i zwyczajny wymiar kary (art. 37a w zw. z art. 58 § 1 k.k.) oraz wyjątkowy i nadzwyczajny wymiar kary (art. 60 § 6 pkt 4 k.k.).

Niespójności nie ma, jeżeli uznamy, że art. 37a k.k. doprecyzowuje sankcję. Czyn zabroniony zagrożony jest wówczas więcej niż jedną z kar i nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadku takiego czynu polega na rzeczywistym złagodzeniu kary: sąd odstępuje od wymierzenia kary na zasadach opisanych w art. 60 § 7 k.k.

3.

Po trzecie, potraktowanie art. 37a k.k. jako dyrektywy wymiaru kary nie pozwala sensownie wyjaśnić, dlaczego art. 60 § 8 k.k. wyłącza możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary wyłącznie w wypadku czynów zabronionych zagrożonych karą pozbawienia wolności, której górna granica przekracza 5 lat. Czyny zabronione zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8, do których nie stosuje się nadzwyczajnego złagodzenia, objęte są identycznymi zasadami nadzwyczajnego złagodzenia kary co czyny zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W obu wypadkach możliwe jest orzeczenie kary na podstawie art. 37a k.k. i w obu wypadkach identyczne są zasady nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Racjonalna jest wyłącznie jedna z dwóch alternatyw: albo wyłączamy możliwości łagodzenia kary we wszystkich przypadkach, do których stosuje się dyrektywę z art. 37a k.k., albo dopuszczamy możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary we wszystkich tych wypadkach, ponieważ niczym się one od siebie nie różnią. Art. 60 § 8 k.k. nie jest jednak konsekwentny, a próba jego racjonalizacji prowadzi do absurdu. Przepis ten zdaje się mówić: w wypadku czynów zagrożonych karą surowszą niż 5 lat pozbawienia wolności nie pozwalamy na orzeczenie maksymalnie surowej kary ograniczenia wolności, ponieważ, jak powiedziano wcześniej, tylko nadzwyczajne złagodzenie kary daje nam możliwość ukarania sprawcy surowsza karą; idąc tym tropem rozumowania dochodzimy do wniosku, że im surowsza sankcja (od 6 miesięcy do 8 lat), tym łagodniejsze złagodzenie (albo odwrotnie: im łagodniejsza sankcja, tym surowsze złagodzenie), co w obu wariantach brzmi równie bezsensownie.

Wszystko klarownie się wyjaśnia, gdy uznamy art. 37a k.k. za przednawiasowy modyfikator ustawowego zagrożenia karą. Występki, do których ma zastosowanie art. 37a k.k., są zagrożone więcej niż jedną z kar w rozumieniu art. 60 § 7 k.k. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega w takim wypadku na odstąpieniu od wymierzenia kary, a więc na reakcji znacząco łagodniejszej niż wymierzenie grzywny czy ograniczenia wolności. W przypadku czynów obłożonych sankcją przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności (między 5 a 8 lat) możliwość odstąpienia od wymierzenia kary, z uwagi na wysoką abstrakcyjną karygodność tego typu przestępstw, byłaby zbyt daleko idącą, nieproporcjonalną liberalizacją odpowiedzialności.

Suma

Wykazano, na zasadzie dowodu nie wprost, że art. 37a k.k. zmienia ustawowe zagrożenia karą, wprowadzając do sankcji grożącej za popełnienie poszczególnych czynów zabronionych kary wolnościowe.

Podobne tematy

4 komentarze

Anonimowy 17 listopada 2015 - 23:18

Panie Doktorze, czy jest możliwe stosowanie 37a k.k. do występków z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, które są zagrożone karą pozbawienia wolności i grzywną? Czy można orzec dwie grzywny?

Reply
Mikołaj Małecki 19 listopada 2015 - 00:07

Można stosować art. 37a k.k. do występków zagrożonych grzywną obligatoryjnie kumulatywną. Art. 37a k.k. uzupełnia takie sankcje o dwie alternatywy: grzywnę samoistną oraz ograniczenie wolności. Orzekać dwóch grzywien moim zdaniem nie można – grzywna przewidziana obok kary pozbawienia wolności może występować tylko obok tej kary, jak rezygnujemy z kary pozbawienia wolności, to rezygnujemy również z grzywny kumulatywnej na rzecz jednej grzywny albo ograniczenia wolności.

Reply
Anonimowy 19 listopada 2015 - 14:54

Panie Doktorze – dziękuję za odpowiedź!

Reply
Anonimowy 2 maja 2016 - 10:15

Panie Mikołaju, bardzo dziękuję za Pana wnikliwe rozpatrzenie art.37a. Dzięki takim osobom jak Pan nasz Wymiar Sprawiedliwości może być bardziej obiektywny…. a trzeba myslśeć

Reply

Co o tym sądzisz?