Start Ustrój Wybory prezydenckie w cieniu epidemii: legalne najwcześniej w sierpniu 2020

Wybory prezydenckie w cieniu epidemii: legalne najwcześniej w sierpniu 2020

przez Dogmaty Karnisty

Trwa stan nadzwyczajny. Zaplanowane na 10 maja 2020 r. wybory prezydenckie nie mogą się odbyć. Przekonuje o tym konsekwentna wykładnia Konstytucji.

Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 ust. 1 Konstytucji). Przepis ten znajduje się w rozdziale I konstytucji, poświęconemu samej „Rzeczypospolitej”. Trudno o bardziej dobitne podkreślenie istotnej roli ustawy zasadniczej dla wyznaczenia standardu działań władz publicznych. Ma to znaczenie przy interpretacji i stosowaniu przepisów Konstytucji, które posiadają swoiste znaczenie i sens gwarancyjny, tak by zapewnić przestrzeganie praw i wolności obywatelskich.  

Nadzwyczajna epidemia

Konstytucja określa trzy stany nadzwyczajne. Jednym z nich jest stan klęski żywiołowej (art. 228 ust. 1 Konstytucji). Klasycznym przykładem żywiołu jest epidemia groźnego wirusa; dowodem na klęskę, jaką sprowadza – sytuacja wokół nas. Aktualny stan rzeczy podpada więc typologicznie pod klęskę żywiołową określoną w art. 232 Konstytucji.

Art. 232 Konstytucji.
W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.

Stan epidemii charakteryzuje i pozwala wprowadzić ustawa zwykła. Jest to ustawa z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Wypełniona jest przy tym konstytucyjna delegacja, by kwestię tę regulować na gruncie ustawowym (art. 228 ust. 2 Konstytucji).

Konstytucja nie wymaga, by stan klęski żywiołowej regulowała wyłącznie jedna ustawa merytoryczna. Przeciwnie, w zależności od rodzaju klęski jest to materia wręcz koniecznie nadająca się na kilka różnych regulacji, gdyż żywioł żywiołowi nierówny.

Konstytucyjne kompetencje

Ogłoszenie stanu epidemii, w określonym stanie faktycznym (szerzenie się wirusa i chorób zakaźnych wśród ludzi), wraz z istotnymi restrykcjami dla praw i wolności obywatela, osiągającymi poziom represji akceptowalnej jedynie w sytuacji nadzwyczajnej, oznacza wprowadzenie stanu nadzwyczajnego w rozumieniu Konstytucji.

Dobrze by było, gdyby uczynił to kompetentny organ w konstytucyjnie przewidzianej formie. I tak się stało: 31.03.2020 r. uczyniła to Rada Ministrów w drodze stosownego rozporządzenia, Dz.U. poz. 566 ze zm., wypełniając tym samym warunki art. 232 Konstytucji.

Paragraf 1 rozporządzenia Rady Ministrów głosi: „Ustala się, że obszarem, na którym wystąpił stan epidemii wywołany zakażeniami wirusem SARS-CoV-2, jest terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Sformułowanie to ma wielokrotnie istotny charakter prawny.

W rozumieniu art. 232 Konstytucji przepis ten dość jednoznacznie:

  • wprowadza („ustala się, że… wystąpił”),
  • na całym terytorium Państwa („…terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”),
  • stan kęski żywiołowej („wystąpił stan epidemii wywołany zakażeniami wirusem SARS-CoV-2”).

Karencja po pandemii

Wnioski?

Rozporządzenie Rady Ministrów w sensie standardu konstytucyjnego wprowadziło w Polsce klasyczny stan nadzwyczajny. Aktualizuje to wszelkie standardy konstytucyjne, związane z poziomem ograniczenia praw i wolności człowieka, do których może dojść w takim nadzwyczajnym stanie. Oznacza również przejście funkcjonowania państwa w tryb awaryjny, z obostrzeniami opisanymi w Konstytucji.

Począwszy od 31.03.2020 r. biegnie maksymalny 30-dniowy termin jednorazowego wprowadzenia stanu klęski żywiołowej. Przedłużanie tego stanu przez Radę Ministrów, do czasu ustania zagrożenia, może nastąpić każdorazowo za zgodą Sejmu (art. 232 Konstytucji).

W czasie stanu nadzwyczajnego i 90 dni po jego ustaniu nie mogą być przeprowadzone wybory prezydenckie, o czym przesądza art. 228 ust. 7 Konstytucji. Ewentualne wybory prezydenckie mogą się więc legalnie odbyć najwcześniej w sierpniu 2020 r. Nie może być też w tym czasie zmieniona Konstytucja, co wyklucza sens dyskutowanego obecnie wydłużania kadencji Prezydenta RP na 7 lat (art. 228 ust. 6 Konstytucji).

Art. 228 Konstytucji.
6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.

Podporządkowanie się prawu przez władzę publiczną jest jej konstytucyjnym obowiązkiem (art. 7 Konstytucji). Wybory prezydenckie przeprowadzone w czasie stanu nadzwyczajnego będą niezgodne z najwyższym prawem Rzeczypospolitej, a w konsekwencji nieważne.

Kompetentny, by to stwierdzić, jest w świetle art. 129 ust. 1 Konstytucji wyłącznie pełny skład Sądu Najwyższego.


Tekst ukazał się także w Dzienniku Gazecie Prawnej z 15.04.2020 r.

Podobne tematy

1 komentarz

adamski 17 kwietnia 2020 - 19:02

Panie Doktorze,
Zapytam Pana jak prosty czlowiek – mamy stan nadzwyczajny i nakladane na obywateli kary (jakie by nie byly) sa zasadne, czy nie mamy stanu wyjatkowego i mozemy sie swobodnie przemieszczac?

Reply

Co o tym sądzisz?