Start Przepisy Inne spojrzenie na winę w prawie karnym (tezy referatu na zebraniu Katedry Prawa Karnego UJ)

Inne spojrzenie na winę w prawie karnym (tezy referatu na zebraniu Katedry Prawa Karnego UJ)

przez Dogmaty Karnisty

W dniu 8 lutego 2019 r. na Zebraniu naukowym Katedry Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprezentuję referat: “Charakter prawny przypisania winy na tle struktury przestępstwa”. Zapraszam do zapoznania się ze streszczeniem głównych wątków wystąpienia.

W swoim wystąpieniu przedstawię zarysy koncepcji przypisania winy w sensie materialnoprawnym jako czynności konwencjonalnej, sprowadzającej się do prawnie wiążącego obarczenia sprawcy czynu zabronionego zarzutem winy. W pierwszej kolejności zaprezentuję główne założenia omawianej koncepcji, w szczególności wskażę na konieczność wielomodelowego – nie zaś monomodelowego – podejścia do analizy struktury przestępstwa w prawie karnym.

Uzasadnię, że adekwatnym modelem analizy strukturalnej w kontekście przypisania winy jest model czynu dynamicznie przypisywanego w procesie aplikacji norm prawa karnego (obok modelu czynu penalizowanego i czynu przypisywalnego).

Podejście to pozwala odeprzeć klasyczne zarzuty formułowane pod adresem ujęcia monomodelowego, w szczególności klaryfikuje sygnalizowaną przez Wróbla kwestię domniemań w zakresie przesłanek przestępności czynu.

Z niekwestionowanego współcześnie założenia o normatywności języka ustawy wyprowadzę wniosek o konieczności ujmowania struktury przestępstwa w sposób normatywny, tj. w kategoriach czynności konwencjonalnych zmierzających do zwartościowania badanego zachowania się człowieka w przedjurysdykcyjnej bądź jurysdykcyjnej fazie procesu karnego.

Scharakteryzuję na tym gruncie czasoprzestrzeń struktury przestępstwa, w tym jeden z jej aspektów, jakim jest prawnomaterialnie rozumiana wina.

Proces przypisania winy odbywa się „tu i teraz”, a przeprowadza go uprawniony do tego organ postępowania karnego, bacząc na konkretnego sprawcę, co do którego rozważa on, czy można mu aktualnie przypisać winę.

Za istotną dla pojmowania procesu przypisania winy w prawie karnym uznam kompetencyjną strukturę normatywną i wynikające z jej aktualizacji konsekwencje w sferze sytuacji faktyczno-prawnej sprawcy, któremu przypisano winę.

Samorzutnym efektem przypisania winy jest aktualizacja normy nakazującej skazanemu poddać się konsekwencjom prawnym danego rozstrzygnięcia procesowego (nakazującym wziąć na siebie ciężar winy). Przypisanie winy urzeczywistnia więc pewien świat.

Charakteryzując fenomen przypisania winy w aspekcie teoretycznym wykorzystam koncepcję relacyjnego rozumienia winy w ujęciu Kardasa i Majewskiego, modyfikujących źródłowe ujęcie Patryasa w kierunku stwierdzenia, że chodzi tu o teraźniejszą relację „bycia winnym”.

Na grunt rozważań przeniosę filozoficzną, Ingerdenowską koncepcję odpowiedzialności, której aplikacja w obszarze namysłu nad instytucjami prawa karnego prowadzi do wyakcentowania, obok przypisywania i ponoszenia odpowiedzialności, wymogu wzięcia na siebie tej odpowiedzialności przez skazanego pod rygorem negatywnych konsekwencji niepodporządkowania się decyzji o uznaniu go winnym popełnienia przestępstwa.

Nie sposób zatem przypisywać komuś winy, nie uwzględniwszy tego, czy można od niego wymagać wzięcia na siebie winy „tu i teraz”.

Prezentowane ujęcie potwierdzą analizy funkcji kary kryminalnej w demokratycznym państwie praworządnym.

Ustalenia teoretyczne skonfrontuję z treścią obowiązujących przepisów. Analizy dogmatyczne dotyczące charakteru prawnego przypisania winy w rozumieniu art. 1 § 3 k.k. poczynię w oparciu o odpowiednio zaadaptowane ustalenia dotyczące tzw. pierwotnej i wtórnej legalności czynu w ujęciu Zolla, korzystając z badań Barczak-Oplustil nad zasadą koincydencji winy i czynu.

W rezultacie przedstawię koncepcję tzw. ekskulpantów 2° [drugiego stopnia], tj. okoliczności wyłączających możliwość przypisania winy, które ujawniły się po zaistnieniu zdarzenia historycznego będącego obiektem prawnokarnego wartościowania.

Koncepcję tę wykorzystam w toku interpretacji konkretnych przepisów karnych, ukazując możliwości aplikacyjne i eksplanacyjne przedstawionego modelu.

Wskażę trzy reprezentatywne przykłady kodeksowych ekskulpantów 2° o heterogenicznym charakterze prawnym, do których należą:

  1. ekskulpacja kontraczynem (pododmiana czynnego żalu),
  2. ekskulpacja czasem (przedawnienie winy jako szczególny przypadek tzw. przedawnienia karalności czynu),
  3. ekskulpacja przebaczeniem (po części zakodowana w nieobowiązującym już przepisie o umorzeniu kompensacyjnym).

Zarysuję konsekwencje prawne stwierdzenia braku możliwości przypisania winy, uwypuklając w szczególności kwestię prawa do przedawnienia winy jako prawa człowieka oraz sposobów kwestionowania niesprawiedliwej „po czasie” decyzji o przypisaniu winy w drodze skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego.


Streszczenie możesz również pobrać w formacie PDF – kliknij, aby pobrać.
Grafika własna

Podobne tematy

Co o tym sądzisz?