Proszę wytłumaczyć, dlaczego art. 155 k.k.: „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze (…)” nie zawiera znamion uprzywilejowujących? Czy nieumyślność nie jest takim znamieniem w stosunku do artykułu 148 § 1 k.k.? Przecież kara jest ewidentnie mniejsza. Czy nieumyślność w ogóle nie jest znamieniem uprzywilejowującym?
W cyklu studenckich śród odpowiadam na powyższe zapytanie czytelnika bloga. Dotyczy ono podziału typów czynu zabronionego na typy podstawowe oraz zmodyfikowane. Wśród tych ostatnich wyróżniamy typy kwalifikowane oraz typy uprzywilejowane. Definicje wskazanych typów czynu zabronionego podaje poniższy fragment krakowskiego elementarza do prawa karnego:
„Typ zmodyfikowany powstaje przez wzbogacenie opisu zachowania zawartego w typie podstawowym o dodatkowe znamiona, wskazujące na wyższy lub niższy stopień społecznej szkodliwości zachowań opisanych w typie zmodyfikowanym w stosunku do typu podstawowego. […] Typy uprzywilejowane charakteryzują się dodatkową cechą, która wpływa na zmniejszenie się stopnia społecznej szkodliwości danej klasy zachowań w porównaniu z zachowaniem wyczerpującym znamiona typu zasadniczego, co uzasadnia mniejszą sankcję karną” (W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2013, s. 190-191).
Przede wszystkim należy stwierdzić, że dla odróżnienia typu podstawowego od typu uprzywilejowanego nie ma znaczenia ustawowe zagrożenie karą. Kara grożąca za popełnienie kradzieży jest ewidentnie niższa od kary grożącej za popełnienie zabójstwa, a jednak trudno uznać, by kradzież była zmodyfikowanym typem zabicia człowieka.
O omawianej relacji decyduje przede wszystkim porównanie znamion dwóch analizowanych typów czynu zabronionego pod groźbą kary. Typ zmodyfikowany powinien zawierać wszystkie znamiona typu podstawowego, które zostały wzbogacone (uszczegółowione, dookreślone) przez jeszcze inne znamiona. Oba typy czynu zabronionego opisują więc to samo zachowanie, związane z atakiem na określone dobro prawne, tyle tylko, że jeden z tych opisów jest bardziej ogólny (typ podstawowy), drugi zaś jest jego uszczegółowieniem (typ zmodyfikowany).
Jak wyglądają opisy wskazanych w pytaniu typów czynu zabronionego z art. 155 k.k. i art. 148 § 1 k.k.? Pierwszy z nich mówi o nieumyślnym spowodowaniu śmierci człowieka, drugi zaś opisuje umyślne spowodowanie śmierci człowieka. Różnica sprowadza się zatem do umyślności, wymaganej przez art. 148 § 1 k.k. i nieumyślności, która jest znamieniem czynu z art. 155 k.k. Jaka jest relacja pomiędzy tymi znamionami?
Nietrudno dojść do wniosku, że nieumyślność nie jest uszczegółowioną umyślnością. Umyślność jest bowiem zamiarem popełnienia czynu zabronionego, nieumyślność natomiast, na mocy użytej w tym terminie partykuły przeczącej „nie”, oznacza brak umyślności. Prawnym odzwierciedleniem tej prostej myśli jest treść art. 9 § 2 in principio k.k. Jeśli więc umyślność jest czymś, to nieumyślność jest brakiem tego czegoś.
„Nic” nie jest nieco bardziej skonkretyzowanym „czymś”, lecz jego absolutnym zaprzeczeniem.
W omawianym wypadku nie mamy do czynienia z bardziej ogólnym i bardziej skonkretyzowanym opisem danego zachowania, lecz z dwoma ogólnymi opisami dwóch różnych zdarzeń. Umyślność i nieumyślność związane z zachowaniem polegającym na powodowaniu śmierci człowieka wzajemnie się wykluczają. Z tego właśnie powodu typy nieumyślnego czynu zabronionego pod groźbą kary nie są zmodyfikowanymi typami umyślnego czynu zabronionego pod groźbą kary. Brak krzesła nie jest bowiem zmodyfikowanym krzesłem, lecz po prostu jego brakiem, a więc zasadniczo odmiennym stanem rzeczy.