Szczególnie okrutne dzieciobójstwo

Szczegóły tej sprawy są drastyczne (fragmenty stanu faktycznego cytuję za: Areszt dla podejrzanej o dzieciobójstwo). Zdarzenie miało miejsce w prywatnym mieszkaniu. Młoda kobieta zaczęła rodzić. Usiadła na wiadrze, do którego cała rodzina załatwiała potrzeby fizjologiczne. Poród zakończył się wydaniem na świat żywego i zdrowego chłopczyka, który wpadł do wiadra. Matka rodzącej kobiety (babka) zabroniła córce wstawać z wiadra. W tym czasie konkubent kobiety (ojciec dziecka) nie zrobił niczego, aby mu pomóc. Jak ustalono, przyczyną zgonu noworodka było jego uduszenie się przez utonięcie w wiadrze z nieczystościami i płynami ustrojowymi matki.

Zastanówmy się nad odpowiedzialnością karną trzech negatywnych bohaterów zdarzenia: matki dziecka, babki dziecka i jego ojca.

Czyn matki dziecka Kodeks karny pozwala zakwalifikować z art. 149. Przepis ten stanowi, że matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jest to tak zwany uprzywilejowany typ zabójstwa ze względu na szczególne okoliczności, w jakich znajduje się kobieta rodząca dziecko. Istotne jest to, aby kobieta zabijała dziecko pod wpływem przebiegu porodu (ze względu na szczególny stan, w jakim się znajduje i związane z nim przeżycia i emocje), a nie z jakichś innych powodów (np. chłodnej, racjonalnej kalkulacji).

Okoliczności uprzywilejowujące zabójstwo popełnione w związku z porodem odnoszą się tylko do kobiety, która rodzi dziecko. Wszystkie inne osoby, które z nią współdziałają, narażają się na odpowiedzialność karną za „normalne” zabójstwo (art. 148 § 1 k.k.).

Zachowanie babki dziecka (przypomnijmy: skierowanie do córki słów, aby ta nie podnosiła się z wiadra po zakończonym porodzie) organy ścigania zakwalifikowały jako sprawstwo kierownicze zabójstwa. Jest to konstrukcja prawna umożliwiająca pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za sprawstwo danego przestępstwa (np. zabójstwa) osoby, która sama nie wykonuje czynu zabronionego, lecz kieruje jego wykonaniem przez inną osobę. Kierować to „zarządzać kimś, czymś, stać na czele czegoś lub wskazywać komuś sposób postępowania” (zob. Słownik języka polskiego PWN).

Babka współdziałająca z matką, do której ma zastowanie wymieniony wcześniej art. 149 k.k., będzie odpowiadać za kierowanie zabójstwem typu podstawowego (art. 148 § 1 k.k. w art. 18 § 1 k.k.). Dla bardziej zaawansowanych czytelników zaznaczyć wypada, że nie ma tutaj zastosowania art. 21 § 2 k.k. Okoliczność osobista wskazana w art. 149 k.k. nie wpływa bowiem chociażby tylko na wyższą karalność czynu, lecz decyduje o niższej karalności dzieciobójstwa popełnionego przez matkę.

Z kolei ojciec noworodka dopuścił się w omawienej sprawie zaniechania udzielenia dziecku pomocy. Ważne jest to, że ojciec (jako jeden z rodziców) jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo swojego dziecka: ciąży na nim prawny, szczególny obowiązek zapobiegania niebezpieczeństwom dla jego życia i zdrowia. W prawie karnym mówimy o tak zwanym gwarancie nienastąpienia skutku (zobacz: art. 2 k.k.). Jeśli dojdzie do skutku, np. śmierci noworodka, to gwarant, który miał się nim opiekować, może ponosić odpowiedzialność karną za ten właśnie skutek. Zaniechanie po stronie ojca nie sprowadza się więc jedynie do formalnego nieudzielenia pomocy człowiekowi (tj. czynu z art. 162 § 1 k.k.), lecz stanowi wykonanie czynu zabronionego o charakterze skutkowym: zabójstwa albo nieumyślnego spowodowania śmierci.

Wydaje mi się, że okoliczności omawianej sprawy uzasadniają podniesienie jeszcze jednej kwestii. Uważam, że należałoby się zastanowić, czy utopienie dziecka w wiadrze z fekaliami nie nosi znamion działania szczególnie okrutnego (art. 148 § 2 pkt 1 k.k.). Dałoby się bronić tej tezy, ale dziś nie będę się upierał. Spostrzeżenie to wykorzystam do uwagi o charakterze ogólnym. Jeśliby bowiem matka dopuściła się zabójstwa dziecka w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu, to znaczy zabójstwa uprzywilejowanego, ale zrobiła to jednocześnie ze szczególnym okrucieństwem, a więc w sposób kwalifikowany (podlegający surowszej sankcji), to jej czyn traci charakter zabójstwa w pełni uprzywilejowanego i powinien być zakwalifikowany kumulatywnie z art. 149 k.k. i art. 148 § 2 pkt 1 k.k. Przekłada się to wprost na sankcję: co najmniej 12 lat więzienia w ramach zwyczajnego wymiaru kary.

Wszystkie trzy osoby: sprawca własnoręczny (matka), sprawca kierowniczy (babka) i sprawca tego samego skutku przez zaniechanie (ojciec) są w świetle prawa równoprawnymi sprawcami śmierci dziecka.

Najsmutniejsze jest to, że w ponurej zbrodni udział wzięły wszystkie najbliższe dla młodego człowieka osoby.