Start Przepisy Większa ochrona osób nieporadnych, również przed narodzeniem

Większa ochrona osób nieporadnych, również przed narodzeniem

przez Dogmaty Karnisty

Sejm zaostrzył odpowiedzialność karną za przestępstwa wymierzone w osoby nieporadne ze względu na wiek lub stan zdrowia. Ustawa będzie teraz rozpatrywana w Senacie.

Podstawą prac Sejmu był prezydencki projekt wniesiony pod obrady Sejmu we wrześniu 2016 r. Zakładał m.in.zaostrzenie kar za popełnienie przestępstwa na szkodę osoby poniżej 15 roku życia.

Więcej na temat pierwotnego projektu prezydenckiego pisały Dogmaty: Prezydent ochroni dzieci (9 września 2016 r.). Dokładniejszą analizę prezydenckiego projektu nowelizacji zawiera też ekspertyza Krakowskiego Instytutu Prawa Karnego, przesłana do komisji sejmowej 8 listopada 2016 r. (pobierz całą ekspertyzę).

Sejm zaakceptował kierunek zmian zaproponowany przez Prezydenta, jednak wprowadził do projektu wiele własnych poprawek.

Na pozytywną ocenę zasługuje generalna zmiana podejścia do wyróżniania kwalifikowanych typów czynu zabronionego. Prezydent proponował, by jedną z okoliczności zaostrzających odpowiedzialność karną był wiek pokrzywdzonego (poniżej 15 lat). Stanowisko to było krytykowane (m.in. na Dogmatach), ponieważ zakrawało na dyskryminację człowieka ze względu na wiek: dlaczego osoby poniżej 15 roku życia mają być bardziej chronione, a osoby powyżej 80 roku życia już nie?

W uchwalonej ustawie konsekwentnie mowa jest o osobie nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny.

Chodzi wszak o podwyższony poziom karygodności czynu ze względu na to, że ofiara ataku jest bezbronna, a nie o to, że jest w określonym wieku (osoba 14-letnia nie musi być bardziej bezbronna niż osoba 20-letnia).

Uchwalona przez Sejm ustawa nie jest jednak wolna od wad i kontrowersji, o czym piszę poniżej omawiając po kolei poszczególne zmiany.

Zestawiłem obowiązujące przepisy Kodeksu karnego z propozycjami zawartymi w pierwotnym projekcie prezydenckim (druk nr 846), a także z treścią ustawy uchwalonej 24 lutego 2017 r. i skierowanej do Senatu (zobacz treść ustawy i przebieg prac legislacyjnych). Nowości względem aktualnego stanu prawnego zostały podkreślone na czarno. Grafiki można powiększyć. Mam nadzieję, że zestawienie okaże się przydatne.

Nowelizacja Kodeksu karnego z 24 lutego 2017 r. (analiza zmian)

1.

Zmiana art. 53 § 2 k.k. ma spowodować, że sąd wymierzając karę za dowolne przestępstwo będzie uwzględniał fakt popełnienia przestępstwa na szkodę osoby nieporadnej ze względu na wiek lub stan zdrowia. Prezydent proponował, by chodziło o popełnienie przestępstwa na szkodę małoletniego, co jawnie dyskryminowało osoby w podeszłym wieku. Uchwalony przepis jest pod tym względem lepszy od swego pierwowzoru.

Jednak omawiana regulacja wywołuje daleko idące konsekwencje w nieco innym aspekcie. Otóż pojawia się pytanie, czy osobą nieporadną ze względu na (młody) wiek jest także dziecko poczęte, tj. nienarodzone, o którym mowa w art. 152 i 153 k.k. (przestępstwa aborcyjne). W myśl projektu prezydenckiego dziecko poczęte nie kwalifikowałoby się jako małoletni poniżej lat 15.

Czy omawiany przepis prowadzi do konieczności uwzględniania pokrzywdzenia dziecka nienarodzonego każdym możliwym przestępstwem, w szczególności, czy mamy tu do czynienia z zakamuflowanym zaostrzeniem odpowiedzialności karnej za przestępstwa aborcyjne?

Taki generalny wniosek byłby oczywiście błędny. Jeżeli dana okoliczność jest znamieniem typu czynu zabronionego pod groźbą kary (a więc w ogóle decyduje o karalności tego zachowania), to nie może być jednocześnie determinantą podwyższonego lub obniżonego wymiaru kary w rozumieniu art. 53 k.k. Czyli nie może być tak, że zabranie cudzej rzeczy będzie okolicznością zaostrzającą karę za kradzież (art. 278 k.k.), a sam fakt bycia w stanie nietrzeźwości będzie okolicznością zaostrzającą wymiar kary za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a k.k.).

Naruszenie dobra prawnego dziecka poczętego jest znamieniem przestępstw określonych w art. 152 czy 153 k.k. i dlatego okoliczność ta nie może być specjalną determinantą wymiaru kary za popełnienie tych właśnie przestępstw.

Inaczej będzie w razie naruszenia dobra prawnego dziecka nienarodzonego w efekcie popełnienia innego przestępstwa, np. wypadku komunikacyjnego, w efekcie którego dojdzie do poronienia. Z uwagi na to, że życie dziecka poczętego jest wartością chronioną konstytucyjnie i jest dobrem prawnym chronionym przepisami Kodeksu karnego (art. 152, 153, 157a k.k.), brak jest podstaw do twierdzenia, że nie jest ono „osobą” nieporadną w rozumieniu znowelizowanego art. 53 k.k.

Dziecko nienarodzone jest osobą, jest oczywiście nieporadne i powodem tego stanu rzeczy jest jego wiek.

Po wejściu w życie uchwalonej ustawy, przy wymiarze kary za popełnienie niektórych przestępstw sąd będzie brał pod uwagę to, czy zostało ono popełniona na szkodę dziecka nienarodzonego, tj. osoby nieporadnej ze względu na wiek.

2.

Nowelizacja art. 156 k.k. w brzmieniu zaproponowanym w projekcie prezydenckim zmierzała do zaostrzenia odpowiedzialności karnej w razie godzenia w dobro prawne małoletniego poniżej lat 15 lub osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny. Miał pojawić się także nowy typ kwalifikowany, polegający na działaniu sprawcy ze szczególnym okrucieństwem.

Sejm nie poparł propozycji Prezydenta i zrezygnował z multiplikowania typów kwalifikowanych (brawo!). Jednak zafundował nam w zamian generalne zaostrzenie sankcji za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu każdego człowieka. Typ podstawowy staje się zbrodnią (§ 1), a typ kwalifikowany przez nieumyślne następstwo (§ 3) zagrożony jest prawie identyczną karą jak zabójstwo (niższa o 3 lata jest tylko dolna granica zagrożenia). Zmiany te nie zostały w żaden sposób uzasadnione.

Pomysłodawca zmian w art. 156 k.k. okazał się krótkowzroczny i potwierdził swą niekompetencję.

W efekcie wprowadzonych zmian nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka karane będzie łagodniej niż nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka (czyn z art. 155 k.k. zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 i ustawodawca nie nowelizuje tego przepisu, a czyn z art. 156 § 2 k.k. obłożony jest sankcją więzienia od 6 miesięcy do 8 lat). Czyli lepiej dla sprawcy, gdyby ofiara od razu zmarła, bo wówczas grozić mu będzie niższa kara.

Sejm zapewne znajdzie już wkrótce jakąś receptę na wszystkie te niespójności i populistycznie zwiększy sankcje również za inne przestępstwa. Mniej więcej więc wiadomo, czego się spodziewać po zapowiadanej reformie Kodeksu karnego: omawiana ustawa jest dla niej miarodajnym preludium.

3.

Zmiana art. 189 k.k. polega na dodaniu nowego typu kwalifikowanego, dedykowanego dla sprawców godzących w dobro prawne osób nieporadnych. Co ciekawe, typ kwalifikowany z nowego § 2a dotyczy wyłącznie czynu zabronionego określonego w § 2, czyli pozbawienia wolności trwającego dłużej niż 7 dni. Jeżeli sprawca uwięzi osobę nieporadną na krócej niż 7 dni, właściwości pokrzywdzonego nie będą uwzględniane przy decydowaniu o zastosowaniu nowego typu kwalifikowanego.

4.

Propozycja wprowadzenia nowego typu kwalifikowanego przestępstwa handlu ludźmi, sformułowana w projekcie prezydenckim, nie uzyskała aprobaty Sejmu. Na szczęście nie podniesiono też sankcji za typ podstawowy.

5.

Sejm z własnej inicjatywy postanowił wprowadzić zmiany w przepisach regulujących odpowiedzialność karną za przestępstwo znęcania się. W rezultacie powstała charakterystyczna drabinka typów kwalifikowanych z coraz surowszymi sankcjami (zobacz ustawowe zagrożenia za typy z § 1, 1a, 2 i 3).

Z aktualnego art. 207 § 1 k.k. wyjęto część przesłanek i umieszczono je w osobnym typie czynu zabronionego, związanego ze znęcaniem się nad osobą nieporadną ze względu na wiek lub stan zdrowia, zagrożonego surowszą karą.

Nie jest do końca jasna relacja nowego § 1a do okrojonego § 1. Znamiona obu typów czynów wskazują raczej na to, że między omawianymi przestępstwami zachodzi relacja krzyżowania się (może być tak, że ofiara jest osobą najbliższą, ale nie jest nieporadna; może być tak, że jest nieporadna, ale nie spełnia cech z § 1, wreszcie może być tak, że pokrzywdzony jest zarówno osobą najbliższą, jak i nieporadną np. ze względu na wiek). Mamy więc do czynienia z dwoma osobnymi typami podstawowymi, wyodrębnionymi z uwagi na właściwości przedmiotu czynności wykonawczej, i będzie możliwa ich kumulatywna kwalifikacja.

Klasycznymi typami kwalifikowanymi są natomiast przestępstwa z art. 207 § 2 i 3 k.k.

W rezultacie wprowadzonych zmian konieczna była drobna poprawka treści art. 207 § 3 k.k: klauzulę „§ 1 lub 2” zamieniono na „§ 1–2” (od 1 do 2), tak aby objąć nią również nowy § 1a (diabeł tkwi w szczegółach).

6. 

Ustawodawca poparł propozycję Prezydenta i zaostrzył sankcję za przestępstwo z art. 210 k.k. (porzucenie małoletniego). Z perspektywy rozważań o zwiększonej ochronie dziecka poczętego (zob. pkt 1 powyżej dotyczący art. 53 k.k.) istotne znaczenie interpretacyjne ma brak modyfikacji znamion omawianego przestępstwa.

Skoro w art. 210 k.k. ustawodawca posługuje się pojęciem „małoletni poniżej lat 15”, a nie określeniem „osoba nieporadna ze względu na wiek”, to drugie ze wskazanych pojęć ma niewątpliwie szersze znaczenie:

  1. obejmuje także osoby starsze wiekiem;
  2. obejmuje także osoby poniżej lat 15, które nie są jeszcze małoletnie, a więc dzieci nienarodzone (osoby w prenatalnej fazie rozwoju).

7.

Nowelizacja art. 211 k.k. wpisuje się w ideę generalnego zwiększania sankcji. Zawsze można zwiększyć sankcję, pytanie tylko, czemu ma to służyć.

8. 

Zmiany w art. 240 k.k. prowadzą do rozszerzenia obowiązku denuncjacji sprawcy przestępstwa. Jeśli wiemy, że popełniono przestępstwo, mamy obowiązek powiadomić o tym odpowiednie służby.

Katalog przestępstw objętych obowiązkiem denuncjacji rozszerzony został o wszystkie odmiany ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (z wyłączeniem przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji i innych typów czynu zabronionego, których kwalifikowanym następstwem jest ten właśnie skutek, ponieważ w tych przypadkach art. 156 k.k. nie jest podstawą kwalifikacji prawnej czynu), zgwałcenie typu kwalifikowanego (zbiorowe, zgwałcenie dziecka czy ze szczególnym okrucieństwem), obcowanie płciowe z osobą bezbronną lub niepoczytalną, a także podjęcie pedofilskiego kontaktu seksualnego z małoletnim poniżej lat 15.

Sejm uwzględnił postulaty dr Agnieszki Barczak-Oplustil, by zwiększyć okres vacatio legis i uświadomić społeczeństwu, jaki jest nowy zakres przestępstw objętych obowiązkiem denuncjacji (zob. artykuł tej autorki dostępny on-line w Czasopiśmie Prawa Karnego i Nauk Penalnych). Vacatio legis ma wynieść 3 miesiące, co jest ewenementem w Sejmie obecnej kadencji. To jedyny wyraźny plus omawianej ustawy.


Foto: Pixabay.com

Podobne tematy

1 komentarz

pan myjka 31 maja 2017 - 10:46

I bardzo dobrze. Osoby w tym wieku mogą spokojnie narobić wiele złego, więc dlaczego by ich nie karać? To są osoby, które już same myślą w miarę, więc nie zrzucajmy całej winy na ich opiekunów/rodziców. Olga

Reply

Co o tym sądzisz?