Nielegalne ujawnianie nagrań

Trwa dyskusja o publikacjach tygodnika „Wprost”, który sukcesywnie ujawnia kolejne, prywatne rozmowy prominentnych polityków, podsłuchiwane i nagrywane przez dotychczas nieustalonych sprawców. Kilka dni temu pisałem, że z punktu widzenia prawa karnego ujawnianie nielegalnych nagrań jest równie karygodne, co ich nagrywanie za pomocą urządzeń podsłuchowych. Stosowne przepisy kodeksu karnego, które warto w tym miejscu przytoczyć, głoszą:

„Art. 267. § 1. Kto bez uprawnienia uzyskuje dostęp do informacji dla niego nieprzeznaczonej, otwierając zamknięte pismo, podłączając się do sieci telekomunikacyjnej lub przełamując albo omijając elektroniczne, magnetyczne, informatyczne lub inne szczególne jej zabezpieczenie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez uprawnienia uzyskuje dostęp do całości lub części systemu informatycznego.
§ 3. Tej samej karze podlega, kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem lub oprogramowaniem.
§ 4. Tej samej karze podlega, kto informację uzyskaną w sposób określony w § 1-3 ujawnia innej osobie”.

Proszę zwrócić uwagę na sformułowanie „podlega tej samej karze”, które oznacza, że wszystkie kategorie czynów (otwieranie cudzej korespondencji, zakładanie podsłuchu, ujawnienia treści podsłuchów) są generalnie tak samo społecznie szkodliwe.

Mamy więc w całej tej sprawie do czynienia nie tylko z nielegalnym nagrywaniem prywatnych rozmów (sprawców zakładających podsłuchy trzeba schwytać i ukarać), ale także – a może przede wszystkim – z nielegalnym ujawnianiem nagrań. Publikacje tygodnika „Wprost” to przecież nic innego jak publiczne udostępnianie informacji, uzyskanych za pomocą podsłuchów, wielu innym osobom za pomocą środków masowego komunikowania się. Tego rodzaju zachowanie, jeśli jest skierowane przeciwko dobrom prawnym osób podsłuchanych, które nie wyraziły zgody na upowszechnienie treści nagrań, niewątpliwie podpada pod art. 267 § 4 k.k.

Kodeks karny pozwala ukarać wszystkich, którzy przyczyniają się do nielegalnego publikowania rozmów: pomocników ułatwiających ujawnienie informacji, wszystkich współsprawców, którzy opracowują nagrania i przygotowują materiały do druku czy osoby kierujące całym przedsięwzięciem jako redaktorzy tygodnika (art. 18 § 1-3 k.k.). Nie chciałbym przesadzić, ale ujmując rzecz w języku obowiązującego kodeksu karnego, szczególnie gdy weźmie się pod uwagę oficjalne zapowiedzi redaktorów tygodnika w sprawie dalszego publikowania podsłuchanych rozmów, zaczyna to przypominać zorganizowaną grupę mającą na celu popełnienie przestępstwa.

Kodeks karny zawiera przepisy, które w wyjątkowych wypadkach mogą wyłączyć odpowiedzialność karną sprawcy czynu zabronionego, jeśli jego czyn okaże się z ważnych powodów usprawiedliwiony. We wpisie z dnia 19 czerwca wskazałem, że do rozważenia pozostaje kwestia niskiej społecznej szkodliwości czynu oraz – w zupełnie wyjątkowych wypadkach – wyłączenia winy konkretnego sprawcy z uwagi na niemożliwość postawienia mu zarzutu, że w sytuacji, w jakiej się znalazł, powinien zachować się inaczej. Mam wątpliwości, czy w analizowanej sprawie któraś z tych dwóch konstrukcji prawa karnego mogłaby znaleźć zastosowanie.

Kontratypy – podejrzane typy

W dzisiejszej „Kropce nad i” (emisja o godz. 20 w stacji TVN24) Pan mec. Jacek Kondracki próbował bronić redaktorów, o których drugi z rozmówców stwierdził, że zrealizowali znamiona z art. 267 § 4 k.k., w jeszcze inny sposób. Pan mecenas argumentował, że ujawnianie nagrań przez tygodnik „Wprost” podpada pod pozaustawowy kontratyp działalności w interesie publicznym. To bardzo ciekawy problem teoretyczny. Wyjaśnijmy, że kontratyp to – najkrócej mówiąc – zestaw okoliczności, które powodują, że dany czyn, mimo że formalnie wyczerpuje znamiona opisane w jakimś przepisie ustawy, staje się czynem legalnym i nie jest przestępstwem.

Przekładając to na realia omawianej sprawy należałoby powiedzieć, że działalność tygodnika co prawda wyczerpała znamiona czynu zabronionego, polegającego na ujawnieniu nielegalnie podsłuchanych rozmów, ale z uwagi na kontratyp działania w interesie publicznym postępowanie dziennikarzy zostało zalegalizowane i w konsekwencji nie stanowi przestępstwa.

Problem polega na tym, że zastosowanie instytucji kontratypu prowadzi do legalizacji czynu uznanego wcześniej przez ustawodawcę za czyn zabroniony. Zachowanie nielegalne nie może stać się legalne bez wyraźnej podstawy prawnej. W praworządnym państwie prawnym nie może obowiązywać kontratyp, który jest poza-ustawowy (czyli poza-prawny). Byłoby to poważne naruszenie konstytucyjnej zasady podziału władzy. O wtórnej legalności czynu musi więc zdecydować ten sam ustawodawca, który daną kategorię zachowań uznaje za czyny typowo karygodne i karalne. Słowem: coś takiego jak kontratyp pozaustawowy po prostu nie może istnieć, gdyż jest to sprzeczność sama w sobie.

Drugi gość dzisiejszej „Kropki nad i”, Pan mec. Roman Giertych słusznie zatem zauważył, że kontratyp musi być określony w ustawie, inaczej nie ma racji bytu. Żadna ustawa nie zawiera kontratypu działalności na rzecz interesu publicznego, który miałby uchylać przestępność czynu opisanego w art. 267 § 4 k.k. Redakcji tygodnika „Wprost” nie da się zatem obronić kontratypem działania na rzecz dobra publicznego.

Wręcz przeciwnie: z istnienia takich przepisów jak np. art. 213 § 2 k.k., który uchyla przestępność zniesławienia osoby pełniącej funkcję publiczną – notabene z uwagi na działanie w uzasadnionym interesie publicznym – wynika, że ustawodawca nie uznał za słuszne, by kontratypizować akurat czyny opisane w interesującym nas art. 267 k.k. Typy czynu zabronionego zgrupowane w tym artykule nie mają żadnego kontratypu.