Nieoczywista oczywistość: uwagi do artykułu o kryteriach przypisania skutku

Wczoraj przedstawiłem Wam obiekcje Damiana Tokarczyka, odnoszące się do pomysłu, by w nowym art. 1 § 1a kodeksu karnego dodać przepis wykluczający przypisanie czynu zabronionego, jeśli wyczerpanie jego znamion nie było obiektywnie przewidywalne. Jest to na tyle oczywiste, że – zdaniem Autora – nie ma potrzeby regulować tej kwestii w kodeksie karnym. Kontrargumentem w dyskusji z Damianem Tokarczykiem była teza prof. Łukasza Pohla, który – o czym pisałem wczoraj – postuluje uregulowanie w art. 9 k.k. rzeczy oczywistej.

Dzisiaj proponuję zadać sobie pytanie, czy rzeczywiście uzasadniona jest opinia, że obiektywna przewidywalność realizacji znamion czynu zabronionego nie budzi najmniejszych wątpliwości?

Kierując się poglądami Damiana Tokarczyka, że mianowicie „każdy spór doktrynalny znajduje swoje odbicie w judykaturze, i to właśnie orzecznictwu sądowemu (wymiarowi sprawiedliwości) ma służyć spór naukowy i jego rezultaty” (Spory wokół teorii obiektywnego przypisania w świetle projektu nowelizacji kodeksu karnego, „Państwo i Prawo” nr 10/2013, s. 102), sięgnijmy do najnowszego orzecznictwa traktującego o obiektywnej przewidywalności skutku.

Sąd Najwyższy, w jednej ze spraw o nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, uwalniając oskarżonych od odpowiedzialności karnej, wyraził między innymi następującą opinię: „Nie ulega wątpliwości, że sama obiektywna przewidywalność wystąpienia skutku nie jest jeszcze wystarczająca, bowiem w perspektywie przestępstw skutkowych chodzi o przewidywalność znacznego, a nie jakiegokolwiek stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia skutku” (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 15 lutego 2012 r., sygnatura II KK 193/11, pogrubienia moje M.M.).

Z kolei Sąd Apelacyjny w Białymstoku, argumentując w innej sprawie za przyjęciem odpowiedzialności karnej sprawcy, ustalił, że „zgon denata nastąpił z przyczyny nietypowej i rzadko opisywanej w medycynie sądowej, jaką jest nagła śmierć sercowa, którego to fizjologicznego mechanizmu ani oskarżony, ani przeciętny człowiek nie zna” (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 10 kwietnia 2012 r., sygnatura II AKa 57/12, pogrubienia moje M.M.).

Niemniej „[…] sposób działania oskarżonego bezpośrednio zagrażał życiu ofiary, zaś fakt, że nastąpiła pewna aberracja w relacji przyczyna–skutek, nie powinno w realiach sprawy niniejszej skutkować ekskulpacją w zakresie przestępstwa nieumyślnego spowodowania śmierci. Wszak nieczęsto się zdarza, by sprawcy dynamicznych zdarzeń w postaci bójek czy pobić odzwierciedlali w swojej świadomości medyczne aspekty przedsiębranych działań, zaś tragiczne i nieodwracalne ich skutki są bardzo często dla samych ich uczestników zaskoczeniem” (jw.).

Czy śmierć człowieka, która niewątpliwie wynikała z niebezpiecznego zachowania się sprawcy, była obiektywnie przewidywalna w drugiej z opisanych sytuacji?

Nie ulega wątpliwości, że człowiek nie musi odzwierciedlać w swojej świadomości „medycznych aspektów przedsiębranych działań”. Sprawca nie musi myśleć kategoriami medycznymi. Problem polega na tym, że badany skutek nie był typową reakcją ludzkiego organizmu na odniesione obrażenia ciała, był rzadko opisywany w medycynie, leżał poza wiedzą i przewidywaniami przeciętnego człowieka (wzorca normatywnego), co przyznał sam Sąd Apelacyjny w Białymstoku.

Kryterium przewidywalności znacznego stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia określonego skutku, jakie zaproponował Sąd Najwyższy w pierwszej z zacytowanych wypowiedzi, prowadziłoby do wykluczenia obiektywnego przypisania napastnikowi skutku śmiertelnego w sprawie nietypowej śmierci sercowej – a więc do decyzji procesowej odmiennej niż ta podjęta przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku. Problem polega na tym, że żaden przepis kodeksu karnego nie daje jasnej odpowiedzi na pytanie, który sąd ma rację.

Nawiązując do przytoczonego na wstępie poglądu Damiana Tokarczyka, według którego nauka ma służyć wymiarowi sprawiedliwości, chciałbym zauważyć, że także regulacje kodeksu karnego powinny służyć orzecznictwu, to znaczy wpływać na polepszenie jego jakości oraz ułatwiać praktykę orzeczniczą. Jak widać, judykatura potrzebuje aktualnie jakiegoś drogowskazu, aby oczywistą dla D. Tokarczyka prawdę naukową w sposób prawidłowy wcielić w życie.

Temu właśnie celowi, jak sądzę, służy wprowadzenie do ustawy przepisu obligującego organy postępowania karnego do zbadania obiektywnej przewidywalności popełnienia czynu zabronionego w określonych uwarunkowaniach faktycznych. Błędy popełnione przez sąd niższej instancji mogłyby w ten sposób podlegać zaskarżeniu oraz korekcie w toku kontroli instancyjnej, z odwołaniem się do nowego art. 1 § 1a k.k.