Interpelacja w sprawie niealimentacji

Napisany przeze mnie artykuł o prawnokarnych aspektach programu 500+ doprowadził do złożenia interpelacji poselskiej w sprawie wpływu programu 500+ na zakres zastosowania art. 209 Kodeksu karnego. 

Dostałem dzisiaj niespodziewanego maila z podziękowaniem i informacją, że autora interpelacji zainspirował wpis z „Dogmatów karnisty”.

Niecały miesiąc temu mówiłem dla Dziennika Gazety Prawnej:

Jeśli do budżetu danej rodziny wpływać będzie comiesięcznie kwota 500 zł (lub większa, w zależności od liczby beneficjentów programu), musi być ona brana pod uwagę przy ocenie tego, czy podstawowe potrzeby życiowe danej rodziny mogły zostać zaspokojone mimo uchylania się od obowiązku alimentacyjnego.

Zobacz artykuł A. Krzyżanowskiej, Skąpi ojcowie unikną kary, „Dziennik Gazeta Prawna”, dodatek „Samorządowa środa”, 27 kwietnia 2016, nr 81 (4228), s. B5, dostępny w internecie.

Zgodnie z art. 209 § 1 k.k., warunkiem odpowiedzialności karnej jest niealimentacja szczególnego rodzaju, mianowicie taka, która naraża dziecko na niemożliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych:

Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Nie da się narazić na niemożliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych dziecka, którego wszystkie potrzeby życiowe są bez trudu i z naddatkiem zaspokajane przez faktycznych opiekunów. Kwota 500 zł nie jest sumą bagatelną, jeśli mówimy o podstawowych potrzebach życiowych dziecka: żeby miało co jeść, żeby miało się w co ubrać, żeby miało pieniądze na bilet do szkoły czy na wycieczkę klasową itp.

Cała argumentacja wraz z fragmentami mojej opinii dla Dziennika Gazety Prawnej znajduje się we wpisie z 27 kwietnia 2016 r.: 500+ zamiast alimentów.

Poselska interpelacja została złożona na 18. posiedzeniu Sejmu w dniu 12 maja 2016 r. Na stronach internetowych Sejmu RP można obejrzeć nagranie wideo z wystąpieniem posła Tomasza Jaskóły.

W pisemnej wersji interpelacji czytamy:

Art. 209 Kodeksu karnego został skonstruowany w ten sposób, że do poniesienia odpowiedzialności karnej nie jest wystarczające samo niepłacenie alimentów. Koniecznym jest również niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Czy powiększenie budżetu rodzinnego o kwotę 500 zł, w wielu przypadkach nie będzie oznaczać, iż faktycznie podstawowe potrzeby uprawnionego zostaną zaspokojone? Oczywiście, że będzie! Tym samym zatem w wielu przypadkach nie będzie istniała możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osoby uporczywie uchylającej się od obowiązku alimentacyjnego, tylko z tego powodu że podstawowe potrzeby osoby uprawnionej będą zaspokojone dzięki programowi „Rodzina 500+” .
W związku z tym na podstawie Konstytucji RP z 1997 rok[u], art. 115 i ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora z 1996 roku, art. 14 ust.1  pkt 7 i wprost wynikających z regulaminu Sejmu RP art. 192, pozwolę sobie jako poseł na Sejm RP złożyć do Pana ministra interpelację poselską.
1. Czy planowana jest nowelizacja art. 209 Kodeksu karnego? 
2. Czy wprowadzenie ustawy „Rodzina 500+” ma wpływ na możliwość zastosowania tego przepisu?
3. Art. 209 Kodeksu karnego został skonstruowany w ten sposób, że do poniesienia odpowiedzialności karnej nie jest wystarczające samo niepłacenie alimentów. Koniecznym jest również niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Czy powiększenie budżetu rodzinnego o kwotę 500 zł, w wielu przypadkach nie będzie oznaczać, iż faktycznie podstawowe potrzeby uprawnionego zostaną zaspokojone?
Z poważaniem,
Tomasz Jaskóła, Poseł na Sejm RP VIII kadencji  

Zobacz w całości: Interpelacja nr 3187 do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej, ministra sprawiedliwości w sprawie programu „Rodzina 500 plus”, nowelizacji ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz zmiany treści art. 209 Kodeksu karnego w związku z tym programem

Odpowiedzi na pytanie 1 nie znam 🙂 Przypuszczam, że żadna nowelizacja jeszcze nie jest planowana, ale obawiam się, że może zostać zaplanowana. Odpowiedź na pytanie 2 jest twierdząca, z tym że wpływ na stosowanie omawianego przepisu ma nie tyle wprowadzenie ustawy „Rodzina 500+”, co wypłacenie konkretnej rodzinie pieniędzy z programu 500+ przy zastosowaniu przepisów tej ustawy. Odpowiedź na pytanie 3 również jest generalnie twierdząca; powiększenie budżetu rodziny o kwotę 500 zł  może oznaczać, że podstawowe potrzeby życiowe uprawnionego zostały zaspokojone.

Ciekaw jestem, jak ustosunkują się do tych kwestii adresaci interpelacji.

Nowelizacja art. 209 § 1 k.k. jest oczywiście możliwa, ale to nie oznacza, że jest uzasadniona. Spodziewany rezultat mógłby zostać osiągnięty przez uchylenie następującego fragmentu przepisu: „przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych”. Doprowadziłoby to do nieracjonalnego zwiększenia represyjności prawa; prawo karne reagowałoby na każde zachowanie sprowadzające się do niewywiązania się przez sprawcę z obowiązku alimentacyjnego.

Tymczasem przepisy prawa karnego nie powinny zastępować mechanizmów egzekucyjnych przewidzianych w innych gałęziach prawa. Prawo karne nie powinno wyręczać innych dziedzin prawa (zasada ultima ratio prawa karnego).

Chodzi przecież przede wszystkim o to, by skutecznie wyegzekwować zapłatę alimentów, te zaś należy ściągać przy wykorzystaniu procedur przewidzianych w prawie cywilnym; jest to kwesta rozliczenia się osoby pozostającej w zwłoce z beneficjantem świadczenia i tryb postępowania cywilnego w wystarczającym stopniu zabezpiecza interesy uprawnionego do alimentów.

Przepis prawa karnego powinien przewidywać odpowiedzialność karną za zachowanie cechujące się abstrakcyjnie rzecz biorąc odpowiednim stopniem karygodności, odróżniającym je od innych zachowań nieszkodliwych społecznie bądź szkodliwych społecznie w niewielkim stopniu. Podwyższona karygodność czynu może wynikać z narażenia beneficjanta alimentów np. na niemożliwość zaspokojenia jego podstawowych, zupełnie fundamentalnych potrzeb życiowych (pożywienie, lekarstwa, przybory szkolne itd.). Funkcję tę spełnia aktualnie obowiązujący art. 209 k.k. i nie widzę uzasadnionych powodów, by go nowelizować.