24-letni mężczyzna próbował uwieść przez Internet nastolatkę i proponował jej kontakt seksualny. Nie zdawał sobie sprawy, że 13-letnia dziewczyna jest w rzeczywistości dorosłym internautą-prowokatorem, który przygotowywał pułapkę na pedofila. 

Amant zjawił się o umówionej porze w ustalonym miejscu schadzki, aby spotkać się z „nastolatką”. Został wówczas zatrzymany przez Policję (zob. np. materiał prasowy na portalu tvn24.pl).

Groźna sytuacja – ale jej bohater nie jest przestępcą. Opisanym powyżej czynem 24-letni “pedofil” nie zrealizował znamion żadnego czynu zabronionego pod groźbą kary.

Niekaralne przygotowanie nieudolne

Karalne jest wyłącznie udolne przygotowywanie się do popełnienia przestępstwa pedofilskiego.

W polskim prawie karnym nie jest karalne umawianie się przez internet z dorosłym blogerem, w błędnym przekonaniu, że jest to dziecko. Tego typu sytuacja jest nieudolną próbą złożenia propozycji obcowania płciowego małoletniemu do lat 15 (jest to granica wieku decydująca do pedofilskim charakterze czynu) – żeby odpowiadać karnie za umawianie się przez internet z dzieckiem, celem doprowadzenia go do obcowania płciowego, sprawca musi rzeczywiście umówić się z dzieckiem.

Gdy w rolę dziecka wciela się osoba dorosła – prowokator – sprawca nie może wyczerpać znamion przestępstwa, polegającego na składaniu seksualnej propozycji dziecku poniżej lat 15.

Dwa typy karalnego przygotowania do przestępstwa pedofilskiego w aktualnym stanie prawnym zostały opisane w art. 200a § 1 i 2 k.k.

W art. 200a § 1 k.k. jest penalizowane uwodzenie małoletniego za pomocą oszustwa: sprawca wprowadza ofiarę w szeroko rozumiany błąd co do własnego wieku, intencji itp., zmierzając do spotkania się z dzieckiem. Składanie małoletniemu do lat 15 otwartej, bezwstydnej propozycji obcowania płciowego i zmierzanie do jej realizacji to z kolei przestępstwo opisane w art. 200a § 2 k.k.

Art. 200a. § 1. Kto w celu popełnienia przestępstwa określonego w art. 197 § 3 pkt 2 lub art. 200, jak również produkowania lub utrwalania treści pornograficznych, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej nawiązuje kontakt z małoletnim poniżej lat 15, zmierzając, za pomocą wprowadzenia go w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowanie sytuacji albo przy użyciu groźby bezprawnej, do spotkania z nim, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Kto za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej małoletniemu poniżej lat 15 składa propozycję obcowania płciowego, poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej lub udziału w produkowaniu lub utrwalaniu treści pornograficznych, i zmierza do jej realizacji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

W obu tych przepisach mowa jest konsekwentnie o małoletnim poniżej lat 15; dorosły prowokator, który podaje się za dziecko, nie spełnia tego warunku, a zatem złożona przez pedofila propozycja nie była, w omawianej sprawie, skierowana do osoby, o której mowa w art. 200a § 2 k.k. Zmierzanie do spotkania z blogerem nie było zmierzaniem do realizacji propozycji, o której mowa w tym przepisie, nawet jeśli sprawca myślał, że jest inaczej.

Niemożliwe usiłowanie przygotowania

W polskim porządku prawnym nie jest możliwe usiłowanie przygotowania.

Przygotowanie jest tzw. formą stadialną przestępstwa i polega na tym, że sprawca w celu popełnienia określonego czynu zabronionego podejmuje opisane w ustawie czynności, mające stworzyć mu warunki do wkroczenia w kolejną fazę przestępstwa. Poszczególne formy stadialne układają się w klarowną i logiczną sekwencję, w ramach której każdy z etapów w pochodzie przestępstwa jest jednoznacznie przyporządkowany do określonego punktu dojścia (celu).

Art. 16. § 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania.
§ 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.

Pochód przestępstwa przedstawia się więc następująco: przygotowanie – usiłowanie – dokonanie. Formy stadialne nie są autozwrotne („usiłowanie usiłowania”) ani „odwrotne” (tzw. usiłowanie przygotowania jest więc normatywnie dewiacyjne).

Skoro nie jest możliwe usiłowanie przygotowania, to nie jest możliwe ani usiłowanie udolne, ani usiłowanie nieudolne przygotowania.

Umawianie się z internautą w błędnym przekonaniu, że mamy do czynienia z dzieckiem, celem doprowadzenia go do obcowania płciowego, przypominałoby konstrukcję usiłowania nieudolnego. Jednak przygotowawcza faza przeddokonania przestępstwa nie ma własnych form stadialnych.

Nie można odpowiadać karnie za usiłowanie nieudolne przygotowania do popełnienia któregoś z przestępstw pedofilskich, opisanego w art. 200a § 1 albo 2 k.k.

Inne przygotowania, inne dokonania

Policyjna bądź obywatelska prowokacja, z jaką mieliśmy do czynienia w omawianej sprawie, może służyć ujawnieniu innych przestępstw popełnionych przez tego samego sprawcę w przeszłości. Mogą to być niedoszłe do skutku przygotowania, popełniane wobec rzeczywistych małoletnich do lat 15 albo, co gorsza, już dokonane przestępstwa pedofilskie bądź inne przestępstwa popełnione na szkodę małoletnich (np. udostępnianie im zdjęć pornograficznych).

Dzięki obywatelskiej prowokacji zorganizowanej przez blogera zatrzymany mężczyzna, jak czytamy w notatce prasowej (jw.), przyznał się do dokonania innych przestępstw seksualnych.

Prowokacja umożliwia dotarcie do osoby, która ma skłonności do umawiania się z dziećmi przez internet, dzięki czemu mogą wyjść na jaw wszystkie jej uczynki (dowodu mogą dostarczyć dane z pamięci komputera). Nie może ona jednak odpowiadać karnie za czyn podjęty w ramach policyjnej bądź obywatelskiej prowokacji, gdyż czynem tym de facto nie godziła w dobro prawne małoletniego poniżej lat 15.

Kontrowersje

Omawiane zagadnienia nie są wolne od kontrowersji:

• po pierwsze, nie wszyscy zgadzają się z tezą, że czyny opisane w art. 200a k.k. to kryminalizacja przygotowania do przestępstwa;
• po drugie, nie wszyscy zgadzają się z poglądem, w myśl którego nie można usiłować przygotowania.

Żeby to wszystko dobrze omówić i uzasadnić, należałoby napisać książkę, więc… napisałem książkę, która, mam nadzieję, ukaże się na początku nowego roku (tytuł: Przygotowanie do przestępstwa. Analiza dogmatycznoprawna).

W zarysie analizowałem te zagadnienia również w następujących publikacjach:

1. Grooming (karalne przygotowanie do przestępstwa pedofilskiego), „Państwo i Prawo” 2011, nr 7/8, s. 89–101 – próba uzasadnienia tezy, że art. 200a § 1 i 2 k.k. to karalne czynności przygotowawcze.
2. Granice usiłowania przestępstw pedofilskich w świetle art. 200a § 1 i § 2 k.k., „Przegląd Sądowy” 2011, nr 6, s. 50–63 – zarysowuję granice sąsiadujących ze sobą form stadialnych w wypadku tych przestępstw pedofilskich, których przygotowanie jest kryminalizowane w art. 200a § 1 i 2 k.k.
3. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 1 września 2011 r., V KK 43/11, „Przegląd Sądowy” 2012, nr 11/12, s. 196–205 – częściowo krytyczna glosa, w której pokazuję kilka problemów na kanwie konkretnej sprawy.
4. Karalne czy niekaralne formy form stadialnych?, w: Granice kryminalizacji i penalizacji, red. S. Pikulski, M. Romańczuk-Grącka, Olsztyn 2013, s. 35–45 – omawiam zagadnienie nieusiłowalności przygotowania, ustosunkowując się do niektórych argumentów spotykanych w literaturze.

Aktualizacja: moja książka o przygotowaniu do przestępstwa, w której omawiam szczegółowo temat przygotowania jako takiego, ukazała się w 2016 r. Zapraszam do zapoznania się z publikacją: przejdź do sklepu.