Wstrząśnięta, nie mieszana (dlaczego art. 37b k.k. nie jest karą mieszaną)

W ramach lipcowej nowelizacji prawa karnego, uchwalonej ustawą z 20 lutego 2015 r. zostanie wprowadzony do Kodeksu karnego następujący przepis:

Art. 37b. W sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat – 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. W pierwszej kolejności wykonuje się wówczas karę pozbawienia wolności, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Mamy tutaj bardzo ciekawą regulację, która może wstrząsnąć wymiarem kary. Przepis daje sądowi następujące kompetencje:

1. Jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi mniej niż 10 lat pozbawienia wolności – sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze od 1 do 3 miesięcy oraz karę ograniczenia wolności w wymiarze od 1 miesiąca do 2 lat.
2. Jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia równa się albo jest wyższa niż 10 lat pozbawienia wolności – sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze od 1 do 6 miesięcy oraz karę ograniczenia wolności w wymiarze od 1 miesiąca do 2 lat.

Przykładowo, omawiany przepis może znaleźć zastosowanie do sprawców rozboju (art. 280 § 1 k.k.) lub zgwałcenia w typie podstawowym (art. 197 § 1 k.k.), którym będzie można wymierzyć np. karę 2 miesięcy pozbawienia wolności i roku ograniczenia wolności.

Zauważmy, że art. 37b k.k. daje możliwość orzeczenia jednocześnie dwóch kar, które dotychczas spełniały w systemie kar zupełnie odmienną funkcję. Art. 37b k.k. pozwala orzec jednocześnie krótkoterminową karę izolacyjną oraz połączyć ją z dolegliwością o charakterze wolnościowym, polegającą na ograniczeniu wolności np. w systemie dozoru elektronicznego. Założeniem tej specyficznej instytucji jest wstrząśnięcie sprawcy przez umieszczenie go w zakładzie karnym (terapia szokowa) oraz poddanie go potem swoistej próbie w czasie wykonywania kary ograniczenia wolności.

Specyfika rozwiązania przewidzianego w art. 37b k.k. skłoniła komentatorów do określenia go mianem „kary mieszanej”. W komentarzach podkreśla się nawet, że:

Nazwa “kara mieszana” z pewnością będzie stosowana w literaturze i orzecznictwie. Jej zaletą jest to, że pod jedną nazwą mieszczą się dwa składniki tej kary, jest to więc nazwa jednocząca jej elementy, co może dowodzić wprowadzenia do systemu prawa karnego nowej kary, a nie tylko eklektycznego tworu wymiaru kary.

A. Grześkowiak, w: Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warszawa 2015, s. 326.

Nie mogę zgodzić się z twierdzeniem, że nowy art. 37b k.k. przewiduje jakąś specyficzną „karę mieszaną”. Nazwę tę uważam za całkowicie nieadekwatną, ponieważ:

• po pierwsze, nie mamy tu do czynienia z karą (singularis), lecz z dwiema osobnymi karami (pluralis): jedną z tych kar jest pozbawienie wolności (art. 32 pkt 3 k.k.), a drugą ograniczenie wolności (art. 32 pkt 2 k.k.);
• po drugie, sąd wymierza każdą z tych kar na osobnych zasadach, kierując się dyrektywami sądowego wymiaru kary właściwymi dla każdej z nich – nie istnieją osobne dyrektywy wymiaru kary mieszanej;
• po trzecie, jednoczesne jest jedynie orzekanie tych kar, natomiast każda z nich jest wykonywana na osobnych zasadach, według przewidzianej w ustawie sekwencji (nic więc się tutaj nie miesza);
• po czwarte, sąd musi uzasadnić, że orzeczenie kary ograniczenia wolności bez jednoczesnego orzekania kary pozbawienia wolności nie spełniłoby celów kary (dyrektywa pierwszeństwa kary wolnościowej z art. 58 § 1 k.k.);
• po piąte, stosowanie nazwy „kara mieszana” w orzecznictwie jest całkowicie niedopuszczalne, ponieważ taka kara jest nieznana ustawie. Sąd niczego nie miesza, lecz wymierza jednocześnie karę X miesięcy pozbawienia wolności oraz karę Y miesięcy ograniczenia wolności.

Nazywanie instytucji z art. 37b k.k. „karą mieszaną” uważam zatem za pomieszanie pojęć.