Start Studia Znamiona negatywne

Znamiona negatywne

przez Dogmaty Karnisty

Na początku roku akademickiego na ćwiczeniach z prawa karnego omawiane są zazwyczaj klasyfikacje znamion czynu zabronionego. Wśród znamion składających się na opis czynu zabronionego pod groźbą kary wyróżniamy między innymi znamiona pozytywne i znamiona negatywne. Te pierwsze wskazują na cechę, którą musi posiadać czyn, aby można go było uznać za zgodny z ustawowym opisem. Te drugie – na cechę, której czyn posiadać nie może (zob. W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2013, s. 185-186). Przykładowo, pozytywnym znamieniem czynu zabronionego z art. 148 § 1 k.k. jest zabicie człowieka, gdyż wyczerpanie znamion zabójstwa opisanego w tym przepisie jest uzależnione od spowodowania śmierci człowieka.

Skoncentrujmy się na znamionach negatywnych. Charakterystycznymi zwrotami związanymi ze znamieniem negatywnym są partykuły „nie”, „wbrew”, „bez” (np. nie udziela pomocy, wbrew przepisom ustawy, bez zezwolenia). Wskazują one na to, że odpowiedzialność karna za dany typ czynu zabronionego jest uzależniona od niewystąpienia wskazanej w przepisie okoliczności, np. udzielenia pomocy innej osobie, postępowania zgodnego z przepisami ustawy albo posiadania zezwolenia na podjęcie danej czynności. Co istotne, partykuły te nie wchodzą w skład znamienia negatywnego – one jedynie oznajmiają, że towarzyszące im określenie jest znamieniem negatywnym.

Dla przykładu, zgoda kobiety na dokonanie aborcji jest znamieniem pozytywnym czynu zabronionego z art. 152 § 1 k.k. Odpowiedzialność karna za ten typ przestępstwa jest warunkowana wyrażeniem przez kobietę zgody na usunięcie ciąży. Z kolei ta sama zgoda jest znamieniem negatywnym czynu zabronionego stypizowanego w art. 153 § 1 k.k., o czym świadczy towarzysząca temu znamieniu partykuła „bez”. Zgoda kobiety co do przerwania ciąży wyłącza realizację znamion opisanych w tym ostatnim przepisie.

Znamieniem negatywnym jest więc w omawianym wypadku zgoda, nie zaś zwrot „bez zgody”. Uświadomienie sobie tego faktu jest bardzo ważne w perspektywie właściwego rozstrzygnięcia prawnokarnych konsekwencji błędu sprawcy co do znamienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Błąd sprawcy może mieć postać błędnego przekonania (urojenia) albo nieświadomości dotyczącej któregoś ze znamion czynu zabronionego pod groźbą kary.

Błąd w postaci nieświadomości znamienia pozytywnego, czyli okoliczności, która musi wystąpić, aby doszło do realizacji znamion czynu zabronionego, skutkuje wyłączeniem umyślności. Przykładowo, jeżeli nie jestem świadomy, że zabijam człowieka, to nie mogę odpowiadać za umyślne spowodowanie jego śmierci.

Do takich samych konsekwencji prowadzi odwrotna postać błędu dotycząca znamienia negatywnego, czyli urojenie znamienia negatywnego. Jeżeli lekarz uroi sobie zgodę kobiety za przerwanie ciąży, a w rzeczywistości zgody takiej nie było, to nie może odpowiadać za typ czynu zabronionego z art. 153 § 1 k.k. Zgoda jest w tym wypadku znamieniem negatywnym i urojenie sobie takiego znamienia wyłącza umyślność sprawcy dotyczącą realizacji znamion czynu zabronionego z art. 153 § 1 k.k.

Jeśli jednak lekarz sądzi, że kobieta wyraziła zgodę na przerwanie ciąży, to w perspektywie czynu zabronionego z art. 152 § 1 k.k. mamy już do czynienia z urojeniem sobie przez lekarza znamienia pozytywnego. Urojenie znamienia pozytywnego jest cechą usiłowania nieudolnego i w opisanych okolicznościach lekarz może ponosić odpowiedzialność karną za czyn kwalifikowany z art. 13 § 2 w zw. z art. 152 § 1 k.k.

Dla powyższej analizy kluczowe znaczenie ma uznanie, że badanym znamieniem jest „zgoda” kobiety na przerwanie ciąży. Zgoda jest znamieniem pozytywnym w opisie czynu z art. 152 § 1 k.k. i znamieniem negatywnym w opisie czynu z art. 153 § 1 k.k. Jeżeli analizę błędu co do znamienia rozpoczniemy od nietrafnego uznania, że znamieniem negatywnym jest w omawianym wypadku „brak zgody” (nie zaś „zgoda”), to dojdziemy do zupełnie niewłaściwych wniosków.

Opisane konfiguracje można sobie poćwiczyć na innych przykładach, np. świetnie nadaje się do tego art. 192 § 1 k.k. (wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta).

Na marginesie rozważań o znamionach negatywnych warto z nieco innej beczki dodać, że bardzo istotnym znamieniem negatywnym niektórych typów czynu zabronionego jest umyślność. Umyślność jest mianowicie znamieniem negatywnym wszystkich typów czynu zabronionego po groźbą kary, które wskazują na wymóg nieumyślności zachowania sprawcy (np. art. 155 k.k.). Zgodność zachowania z ustawowym opisem takiego typu czynu zabronionego jest uzależniona od braku w tym zachowaniu pewnej cechy, a mianowicie braku kodeksowo rozumianej umyślności.

Podobne tematy

Co o tym sądzisz?