Start Nauka Pierwotna i wtórna legalność czynu

Pierwotna i wtórna legalność czynu

przez Dogmaty Karnisty

5 listopada 2014 roku otrzymałem następujące pytanie:

Czy stwierdzenie, że zachodzi okoliczność wyłączająca karalność czynu jest przykładem na wtórną legalizację czynu zabronionego? Z góry dziękuję za odpowiedź.

Pytanie wiąże się bezpośrednio z koncepcją pierwotnej i wtórnej legalności czynu, rozpowszechnioną za sprawą krakowskiej szkoły prawa karnego. Aby odpowiedzieć na postawione pytanie istotne jest sprecyzowanie, co rozumiemy pod tymi pojęciami oraz co mamy na myśli mówiąc o okoliczności wyłączającej karalność czynu.

W nauce prawa karnego pojawiają się różne koncepcje struktury przestępstwa, to znaczy wyróżnia się różne elementy (aspekty) składające się na pojęcie przestępstwa. Krakowska szkoła prawa karnego przyjmuje, że przestępstwem jest zachowanie się człowieka będące czynem bezprawnym, karalnym, karygodnym i zawinionym. Wyróżniamy więc następujące aspekty struktury przestępstwa: czyn, bezprawność, karalność, karygodność, wina.

Zagadnienie pierwotnej i wtórnej legalności czynu jest związane z aspektem bezprawności. Przyjmujemy, że czyn jest bezprawny, gdy spełnione są trzy następujące warunki:
1) zachowanie sprowadza zagrożenie dla dobra prawnego,
2) zachowanie narusza reguły postępowania z dobrem prawnym, wiążące w danych okolicznościach,
3) nie zachodzi okoliczność usprawiedliwiająca zagrożenie dla dobra prawnego i naruszenie reguł postępowania z dobrem prawnym.

Dwie pierwsze przesłanki decydują o naruszeniu normy postępowania (normy sankcjonowanej) chroniącej dane dobro prawne. Brak spełnienia którejś z tych dwóch przesłanek powoduje, że czyn jest pierwotnie legalny i nie nadaje się do dalszego wartościowania. Zagrożenie dla życia uczestników ruchu drogowego sprowadza np. szybka jazda samochodem, ale jeśli kierowca prowadzi pojazd z dopuszczalną w danych warunkach prędkością, nie narusza reguły postępowania z dobrem prawnym i wobec tego jego zachowanie nie jest bezprawne (nie jest zabronione; jest pierwotnie legalne).

Mimo spełnienia dwóch pierwszych przesłanek czyn może jeszcze zostać wtórnie zalegalizowany za sprawą dodatkowego przepisu, w którym zostały opisane okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Klasycznym przykładem takiego przepisu jest ten mówiący o obronie koniecznej: zabicie napastnika w obronie koniecznej jest atakiem na życie zamachowca i naruszeniem reguł postępowania z życiem człowieka. Jeżeli jednak do zabójstwa doszło w ramach obrony koniecznej, to czyn takiej osoby jest usprawiedliwiony, zostaje wtórnie zalegalizowany i nie jest bezprawny.

Pojęcie wtórnej legalności czynu wiążemy więc z okolicznościami wyłączającymi bezprawność czynu.

Dopiero po ustaleniu, że czyn jest bezprawny możemy go wartościować w oparciu o znamiona czynu zabronionego opisane w ustawie karnej, czyli ustalać in concreto jego karalność. Czyn jest karalny, jeśli realizuje znamiona opisane w ustawie karnej oraz nie zaktualizowała się żadna okoliczność wyłączająca karalność, opisana w kodeksie karnym. Okoliczność wyłączająca karalność zachodzi np. w sytuacji usiłowania zabicia człowieka i dobrowolnego zapobiegnięcia przez sprawcę skutkowi śmiertelnemu. W opisanej sytuacji osoba, która zrealizowała znamiona usiłowania zabójstwa nie podlega karze za ten czyn na podstawie art. 15 § 1 k.k. (tzw. czynny żal).

Okoliczność „wyłączająca karalność”, jak sama nazwa wskazuje wyłącza jedynie karalność czynu, a nie jego bezprawność. Okoliczność wyłączająca karalność nie legalizuje czynu. Usiłowanie zabicia człowieka mimo podjęcia przez sprawcę czynnego żalu pozostaje czynem bezprawnym, tyle tylko, że nie jest już czynem karalnym.

Zarówno w wypadku bezprawności jak i karalności mamy do czynienia z podobnym zestawem przesłanek:
a) pozytywne warunki uznania czynu za bezprawny,
b) brak okoliczności wyłączających bezprawność,
c) pozytywne warunki uznania czynu za karalny,
d) brak okoliczności wyłączających karalność.

Stwierdzenie, że zachodzi okoliczność wyłączająca karalność czynu (punkt d) nie jest przykładem na wtórną legalizację czynu. Wtórna legalizacja czynu następuje w drodze zaktualizowania się okoliczności wyłączającej bezprawność czynu (punkt b).

Szerzej można o tym przeczytać w podręczniku do prawa karnego autorstwa W. Wróbla i A. Zolla, Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2013, s. 171-178.

Podobne tematy

2 komentarze

gue 1 czerwca 2018 - 22:24

Zastanawiam się jaki przepis należy powołać w uzasadnieniu wyroku w razie uniewinnienia sprawcy z powodu działania przez niego w ramach uprawnień lub obowiązków, czyli w razie pozakodeksowej okoliczności wyłączającej bezprawność.
W k.k. za bardzo nie widzę przepisu, który wprost się odnosi do takiej sytuacji.
Kiedyś powołałem art. 1 par. 1, czyli brak popełnienia czynu “zabronionego”, ale zdaję sobie sprawę, że jest to zwrot techniczny (art. 115 par. 1) i dotyczy raczej braku legalności pierwotnej, a nie legalności wtórnej.
Czy można prosić o jakąś wskazówkę?

Reply
Dogmaty Karnisty 29 czerwca 2018 - 00:47

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków to wg mnie działanie, które nie narusza reguły postępowania z dobrem prawnym, a więc nie ma realizacji znamion czynu zabronionego. “Czyn nie wyczerpał znamion czynu zabronionego” w rozumieniu art. 17 k.p.k., i w sensie art. 1 par. 1 k.k. (nie popełniłem czynu zabronionego pod groźbą kary).

Reply

Co o tym sądzisz?